Niekiedy po uzyskaniu stwierdzenia nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza okazuje się, iż tak stwierdzone spadkobranie nie odpowiada zamiarom spadkodawcy. Najczęściej możemy mieć sytuacje, gdy pojawił się dodatkowy spadkobierca ( np dziecko z nieprawego łoża) lub tez odnalazł się testament.
Wówczas prawo przewiduje możliwość wzruszenia już wydanego postanowienia czy aktu notarialnego, jednakże sytuacja ta obarczona jest istotnymi przeszkodami formalnymi.
Należy bowiem zaznaczyć, iż postępowanie uregulowane w art. 678-679 k.p.c. ma z zasady charakter wyjątkowy. Jest to swego rodzaju „wznowienie” zakończonego postępowania spadkowego. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 14 grudnia 2020 r., sygn. IV CSK 356/20: przepis art. 679 § 1 KPC ma charakter wyjątkowy, umożliwia bowiem zmianę prawomocnego orzeczenia. Wprowadza w związku z tym restrykcyjne ograniczenia, dotyczące podstawy i terminu do zgłoszenia takiego wniosku.
Wnioskodawca ma obowiązek wykazania konkretnej daty, w której poznał przyczynę oraz obiektywne okoliczności wskazujące na nieznajomość tej przyczyny przy pierwszym postępowaniu: (por. postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 15 kwietnia 2019 r. I CSK 529/18: obowiązany jest wykazać istnienie przeszkody obiektywnej, uniemożliwiającej mu powołanie w sprawie spadkowej okoliczności uzasadniającej odmienną podstawę lub porządek dziedziczenia.). Strona wnosząca o zmianę postanowienia spadkowego powinna wykazać, że powołane przez nią fakty i dowody, które mają uzasadniać żądanie zmiany, pozostawały poza jej dostępem podczas poprzedniego postępowania, przy uwzględnieniu, że chodzi o obiektywną możliwość ich powołania (post. SN z 11.9.2014 r., III CSK 239/13, Legalis).
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2021 r., sygn. I CSKP 47/21: uchybienie terminowi albo zaniechanie wskazania podstawy uzasadniającej zmianę lub przyczyn niepozwalających przedstawić jej w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku prowadzi zawsze do oddalenia wniosku o zmianę stwierdzenia spadku.
Należy podzielić stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 13 października 2004 roku, w sprawie o sygn. akt III CK 82/03, że postępowanie przewidziane w art. 679 k.p.c. nie służy ani naprawie błędów sądu popełnionych w postępowaniu spadkowym, ani usunięciu skutków nieznajomości prawa przez uczestników tego postępowania, lecz jedynie umożliwieniu zmiany postanowienia spadkowego w razie wykrycia okoliczności i dowodów, których zainteresowany nie mógł, z różnych przyczyn, powołać w postępowaniu spadkowym. Podsumowując, instytucja swoistego „wznowienia postępowania spadkowego” jako wyjątek nie może być interpretowana rozszerzająco, a jej stosowanie powinno ograniczać się do wyjątkowych sytuacji, po uprzedniej realizacji przesłanek z art. 679 k.p.c. Wymaga tego także pewność obrotu i pewność porządku dziedziczenia.