niezachowania terminu do złożenia oświadczenia woli
o odrzuceniu spadku
Polskie przepisy spadkowe dają spadkobiercom półroczny termin na podjęcie decyzji co do przyjęcia lub odrzucenia spadku. Nie zawsze jednak podjęcie tej decyzji jest dla spadkobierców rzeczą łatwą. Często nie wiadomo bowiem jakim majątkiem dysponował zmarły, a przede wszystkim czy z przyjęciem spadku wiąże się także konieczność przyjęcia długów spadkowych.
Zdarzają się przy tym sytuacje, gdy o długach spadkowych spadkobiercy dowiadują się już po podjęciu decyzji o przyjęciu spadku.
Problem ten tez zauważył polski ustawodawca, który wprowadził do Kodeksu Cywilnego następujący przepis:
Zgodnie z treścią Art. 1019 § 1, jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami: uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem; spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
§ 2. Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.
W literaturze i orzecznictwie prezentowany jest pogląd, że o błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej, gdy “błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy” (por. Kidyba A. (red.), Niezbecka E., Kodeks cywilny. Komentarz, t. IV. Spadki. WKP 2012, komentarz do art. 1019 kodeksu cywilnego).
Problemem z jakim w takim postępowaniu musi się mierzyć Sąd jest pojęcie dołożenia należytej staranności przez spadkobiercę.
Podstawą założenia o niedołożeniu należytej staranności powinno być ustalenie, jakich konkretnych starań, w okolicznościach sprawy, można było wymagać od spadkobiercy. Ocena możliwości dowiedzenia się o długu spadkowym uwzględniać powinna również charakter długu i rzeczywistą dostępność do źródła informacji. Chodzi tu także o sposobność identyfikacji zadłużenia. Nie ma podstaw do nakładania na spadkobiercę obowiązku składania „odpowiedniego” oświadczenia spadkowego (zapobiegawczego odrzucenia spadku), nawet przy braku pewności co do stanu spadku, na co wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04 i ten pogląd powinien znaleźć zastosowanie w rozpoznawanej sprawie.
Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 29 listopada 2012 r. sygn. akt II CSK 172/12: podstawę tezy o niedołożeniu należytej staranności powinna stanowić ocena uwzględniająca konkretne okoliczności sprawy, nieodzowne do ustalenia, jakich aktów staranności można było wymagać od strony. W kontekście oświadczeń spadkowych przy powoływaniu się na błąd co do przedmiotu spadku, chodzi o konkretne działania zmierzające do uzyskania wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego. Niepodjęcie określonych, uzasadnionych w danej sytuacji działań mogłoby prowadzić do oceny o niedołożeniu przez spadkobiercę należytej staranności. (…) Poprzestanie na pozbawionym podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu tego majątku jest wyrazem braku należytej staranności, który uniemożliwia uchylenie się od skutków prawnych złożenia albo niezłożenia oświadczenia woli w oparciu o przepisy o wadach oświadczenia woli, jeśli pomiędzy niedołożeniem wymaganej w okolicznościach sprawy dbałości a brakiem rozeznania co do przedmiotu spadku zachodzi zależność przyczynowo – skutkowa. Wobec tego za błąd istotny spadkobiercy uznać należy brak wiedzy o stanie spadku, mimo podjęcia właściwych i możliwych działań, zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku